Di sản văn hóa thế giới

Nhạc sĩ Hip K'Sor trong một buổi sinh hoạt cộng đồng - ảnh Alex NayNăm 2009, Cồng chiêng Tây nguyên được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của thế giới.

Trước đó khá lâu, năm 1997, những người thiểu số Tây nguyên từ Việt Nam sang định cư tại tiểu bang North Carolina của Hoa Kỳ đã cố gắng bằng mọi cách giới thiệu và bảo tồn những âm thanh kỳ diệu làm nên văn hóa Tây nguyên, đó là âm nhạc cồng chiêng với sự thành lập và những hoạt động của Đoàn văn hóa sắc tộc hải ngoại.

Đến với Đoàn văn hóa sắc tộc hải ngoại tại thành phố Raleigh, chúng ra sẽ được nghe lại những âm thanh thánh thót và gợi nhớ của cồng chiêng miền cao.

    Tôi viết những bản nhạc kêu gọi anh em để cùng chung lưng hợp sức, đoàn kết với nhau nơi hải ngoại này, dù có xa quê hương xứ sở vẫn duy trì nền văn hóa của chúng ta.

Ông Hip K’sor, nhạc sĩ và cũng là người hướng dẫn các thành viên trong tổ chức mà từ lúc khởi thủy đến giờ đã qua tất cả ba nhóm, cho biết:

Đoàn văn hóa sắc tộc hải ngoại được thành lập năm 1997. Trước tiên thì chúng tôi có những nhạc cụ rất đơn sơ, rồi từ từ tôi huấn luyện các em đánh trống, đánh bass. Tôi viết những bản nhạc kêu gọi anh em để cùng chung lưng hợp sức, đoàn kết với nhau nơi hải ngoại này, dù có xa quê hương xứ sở vẫn duy trì nền văn hóa của chúng ta.

Ông kể, thoạt đầu những người về nước tìm mua những bộ chiêng của người sắc tộc có xuất xứ từ Lào, rồi tìm cách mang từng cái ra hải ngoại:
Đoàn văn nghệ sắc tộc hải ngoại - ảnh RFACái bộ chiêng này là thất âm, bảy nốt. Tuy nhiên còn năm cái ở ngoài nữa. Chúng tôi mua bộ chiêng này y chang như từ miền cao nguyên. Bộ chiêng của chúng tôi hồi xưa là đánh từng người một, chỉ có ngũ âm mà thôi, có khoảng mười hai chiếc. Sau đó, trong thời kỳ mới sau 1975, một số thanh niên lấy bộ chiêng cũ ra gò lại và hòa âm như ngày hôm nay.

Thanh nam thanh nữ bây giờ họ thích cái này hơn, hình như điệu này mang tính vui vẻ, trẻ trung hơn. Thành ra thanh niên nam nữ khi nghe những cái chiêng này, dù ở chỗ đám ma họ vẫn nhào ra, có người nhảy múa suốt đêm luôn.

Bây giờ, mời quí vị mường tượng những bước nhảy giản dị, nhịp nhàng, uyển chuyển và nối tiếp không ngừng của những cô thiếu nữ B’nah trong điệu vũ hái hoa rừng, kế đến là điệu vũ đám ma người dân tộc, vẫn lời dẫn giải của nhạc sĩ Hip K’sor.

Vũ công  là những cô nữ sinh trung học ở Raleigh, chỉ mới qua Hoa Kỳ vài năm trở lại đây:

Đây là chị em gái dân tộc B’nah, tự chúng em tập, hỏi ba má cách múa như thế nào, ba má chỉ cho rồi các cháu tự sáng tác thêm nữa.

Hay là coi trước đây người ta múa rồi người ta quay phim ghi hình, mình xem rồi từ chỗ đó tập theo. Mình càng múa càng lâu càng cảm thấy vui, càng phấn khởi hơn. Em mới tới đây hai năm …
Âm thanh quyến rũ

Nhóm múa NC Group của những cô gái Tây Nguyên ở North CarolinaMà tại sao âm thanh cồng chiêng không chỉ quyến rũ người chơi, người nhảy múa mà cả người nghe đến như vậy? Cùng vợ đứng lặng yên để thưởng thức một buổi diễn tẫu cồng chiêng, ông Steve Benson, một cựu quân nhân Mỹ trước đóng gần khu phi quân sự ở Quảng Trị, kể lại cảm giác ông gọi là tuyệt vời khi lần đầu tiên nghe tiếng cồng chiêng hồi trở lại Việt Nam năm 2005:

Đây là loại âm nhạc xâm chiếm hồn người, đã nghe cồng chiêng rồi thì bạn khó có thể quên nó. Tôi thấy người Việt Nam thích cồng chiêng lắm. Năm đó chúng tôi  lên Dalat, ở trong một khách sạn trên đồi. Sáng hôm ấy, trong lúc cùng những người khác, phần lớn là người Việt, đang xem một buổi triển lãm thì bất thần những âm thanh lạ lùng như là nương theo gió vọng đến tai mình. Không ai bảo ai, mọi người ra khỏi khách sạn, chạy xuống chân đồi,  thì ra một đoàn người dân tộc đang vừa đánh vừa nhảy múa theo tiếng cồng chiêng. Tôi mê tiếng cồng chiêng từ đó , và thật thú vị khi biết nơi tôi ở, thành phố Raleigh, cũng có những người sắc tộc chơi được cồng chiêng như vậy.
Tháng Tư năm 2000, lần đầu tiên người miền núi Tây Nguyên ở North Carolina được cơ hội trình bày trang phục và biểu diễn âm nhạc dân tộc của mình trong quốc hội Hoa Kỳ.

Nghệ nhân Dock Rmah đang say sưa với tiếng đàn - ảnh Alex NayNăm 2006, một CD nhạc truyền thống của dân tộc miền núi, "Anăk Cứ Chiăng" - Những đứa con trai và con gái của miền cao, ra đời tại Raleigh, North Carolina. Những âm thanh Tây nguyên như đàn T’rưng, Đing Bút, tương tự như ống sáo, Đing Năm, loại nhạc khí có sáu ống, Ching tức cồng chiêng, và trống lớn, đều gói ghém trong CD được dẫn giải rất công phu bằng tiếng Anh và tiếng dân tộc.

Người giữ trách nhiệm sản xuất, bà Kay Reibold, khi đó làm việc trong Lutheran Family Services, cơ quan thiện nguyện Tin Lành, giải thích:

Cộng đồng người miền núi ở North Carolina, những người muốn bảo tồn văn hóa và dòng nhạc truyền thống của họ, đã cùng tôi ngồi xuống bàn về chuyện sản xuất một CD. Với sự tài trợ của tổ chức phi lợi nhuận có tên Z.Smith Reinolds Foundation, rồi thời gian kêu gọi những người có khả năng trình tấu nhạc dân tộc truyền thống đủ loại, rồi những thời gian thâu âm, chúng tôi mất hai năm mới có thể hoàn tất CD ấy.

Thiếu nữ Bahnar trong vũ điệu dân gian truyền thống - ảnh Alex NayCD Anăk Cứ Chiăng là một sản phẩm độc đáo, biểu tượng của văn hóa truyền thống Tây nguyên, niềm tự hào của những đứa con sinh ra và lớn lên từ núi rừng Tây Nguyên - Việt Nam.

Nhưng nếu chỉ có âm nhạc thì sẽ có người hỏi rằng người miền núi có sáng tác được những bài hát không. Có chứ, nhạc sĩ Hip K’sor trình bày:

Bản nhạc này là tôi viết theo các cụ già ngày xưa, nói về vấn đề chiến tranh tràn ngập trên vùng cao mà bây giờ gọi là Tây nguyên. Mấy cụ già nói lên tâm sự đau khổ của họ. Bài này tôi viết năm 1964, khi còn là sinh viên tại Ban Mê Thuột, bài Nhớ về Cheo Reo, tức tỉnh Phú Bổn bấy giờ"...